Ary Sternfeld

---

Nauka i praca zawodowa

Ary Sternfeld, urodzony w żydowskiej rodzinie w Sieradzu, w 1914 roku przeprowadził się do Łodzi wraz z rodzicami. W tym mieście mieszkał do 1924 roku przy ul. Nowocegielnianej 21, która później została przemianowana na Więckowskiego. Podczas swojego pobytu w Łodzi uczęszczał do gimnazjum zlokalizowanego przy ul. Magistrackiej, gdzie w 1923 roku zdobył maturę, która była dwujęzyczna – w języku polskim oraz hebrajskim.

To właśnie w latach nauki w gimnazjum zaczęły kształtować się jego marzenia o lotach kosmicznych. Świadectwo maturalne, znane jedynie w formie odpisu potwierdzonego przez konsulat belgijski w Łodzi, zawiera przeważnie oceny bien i tres bien, co oznacza „dobry” oraz „bardzo dobry”. Dodatkowo, w tamtym okresie Sternfeld rozwijał swoje zainteresowania krajoznawcze, odbywając liczne piesze wycieczki po regionie łódzkim, a także podróżując do Krakowa i Lublina, jednak te ostatnie wyprawy nie odbywały się już pieszo.

W okresie młodości otrzymał w prezencie aparat fotograficzny, dzięki któremu mógł tworzyć portretowe oraz krajoznawcze zdjęcia, stając się jednym z pierwszych młodych fotografów-krajoznawców w Polsce w okresie międzywojennym. Niestety, żadne z tych zdjęć nie przetrwało, gdyż zaginęły w trakcie tragicznych wydarzeń związanych z zamknięciem jego rodziców w łódzkim getcie, gdzie ostatecznie zginęli.

Początkowo studiował astronomię na Uniwersytecie Jagiellońskim, jednak po roku przeniósł się do Francji, do Nancy, gdzie w 1927 roku ukończył studia inżynierskie w zakresie mechaniki. Następnie, rozpoczął pracę zawodową w Paryżu jako inżynier mechanik oraz przygotowywał się do rozpoczęcia doktoratu. Został nawet zapisany na Sorbonie, onde jednak promotorzy nie chcieli wspierać doktoratu o zadziwiającej tematyce. Zamiast tego zaproponowano mu temat związany z obróbką metali skrawaniem, co Sternfeld impulsywnie odrzucił, co później zaczęło mu ciążyć w pamięci.

Znany był z prowadzenia podwójnego życia – w ciągu dnia był inżynierem konstruktorem, a w nocy pasjonował się obliczeniami kosmonautycznymi. W Nancy poznał Gustawę Erlich, łodziankę, absolwentkę gimnazjum Aba w Łodzi. Z czasem zbliżyli się do siebie, a na początku 1933 roku pobrali się w Łodzi.

Działalność naukowa w Polsce i we Francji

W 1932 roku Ary Sternfeld powrócił do Łodzi, gdzie napisał swoją istotną pracę pt. „Wstęp do kosmonautyki” (Initiation à la cosmonautique) w języku francuskim. Dzieło to zostało zaprezentowane publicznie 6 grudnia 1933 roku na zebraniu Polskiego Towarzystwa Przyjaciół Astronomii w Obserwatorium Astronomicznym UW. Niestety, jego publikacja nie wzbudziła większego zainteresowania w Polsce.

Rozczarowany tym faktem, Sternfeld postanowił powrócić do Paryża, gdzie miał okazję zaprezentować swoją pracę raz jeszcze. W stolicy Francji doświadczył dużo większego zainteresowania, co zaowocowało przyznaniem mu Międzynarodowej Nagrody Astronautycznej.

Sternfeld miał także zaszczyt wygłosić pierwszy odczyt o kosmonautyce w dziejach Akademii Nauk, wprowadzając w ten sposób pojęcie „kosmonautyka”. Co więcej, na Sorbonie odpowiedzialny był za publiczny wykład na temat tego nowego kierunku badawczego. Z przekazów wynika, że na odczycie obecnych było wielu Polaków, w tym Maria Skłodowska-Curie.

Choć sukces nie był mały, nie towarzyszyła mu obietnica zrealizowania opracowanych przez Sternfelda idei, a także nie przewidziano możliwościdrukowania jego pracy.

Działalność naukowa w Moskwie

W Związku Radzieckim pojawiła się możliwość zaangażowania się w kosmonautykę, co skłoniło go do przeprowadzki do Moskwy. Ary Sternfeld, poruszający się jeszcze z polskim paszportem, z taką energią podjął pracę w Naukowo-Badawczym Instytucie Napędu Odrzutowego RNII (Реактивный научно-исследовательский институт, Reaktiwnyj nauczno-issledowatielskij institut). Towarzyszyła mu w tym przedsięwzięciu żona, Gustawa.

Gustawa wierzyła w słuszność idei, która tak przemożnie ogarnęła małżonka. Pomagała mu, w miarę swoich możliwości, w pracy, a zwłaszcza w przygotowywaniu i redakcji tekstów. Podporządkowywała swoje plany życiowe i osobiste planom męża, dzieliła z nim wygody i niewygody życia. Została wierna temu postanowieniu aż do dnia swojej śmierci, 24 października 1962.

Władysław Geisler w swojej książce „Ary Szternfeld pionier kosmonautyki” opisuje, że w rodzinie Sternfeldów mówiło się także w języku francuskim. Małżeństwo miało dwie córki: Maję, która przyszła na świat w 1938 roku i Elwirę, urodzoną w 1940.

W 1935 roku dongował się na obywatela radzieckiego, a dwa lata później jego dzieło zatytułowane „Wstęp do kosmonautyki” ukazało się w rosyjskiej wersji jako „Wwiedienie w kosmonawtiku”, będąc rozszerzoną wersją francuskiego maszynopisu.

Okres stalinowskich czystek był tragicznym czasem, kiedy to marszałek Tuchaczewski, opiekun RNII, został stracony. To wydarzenie miało również swoje konsekwencje dla instytutu, którego działalność została zakończona, a wielu pracowników było prześladowanych. Sternfeld, mimo że nie doświadczył bezpośrednio prześladowań, stracił pracę, a jego warunki bytowe, zamieszkując w skromnym lokalu w drewnianym, komunalnym domku na ul. Nowosuszczowskiej, stały się trudne.

Po likwidacji RNII Ary Sternfeld zmuszony był pracować w innym, mniej prestiżowym instytucie – Instytucie Metalurgii. Następnie, po ataku hitlerowskich Niemiec na ZSRR w 1941 roku, ewakuował się z rodziną na Ural, gdzie uczył w technikum metalurgicznym w Sierowie zamiast na Politechnice w Swierdłowsku, jak pierwotnie planowano. Jego trudności w powrocie do Moskwy po wojnie w 1944 roku były jednak znaczące.

Sternfeld osiedlił się w Moskwie, gdzie mieszkał do swojej śmierci w 1980 roku. Jego doczesne szczątki spoczywają na Cmentarzu Nowodziewiczym – miejscu spoczynku wielu wybitnych ludzi związanych z Rosją.

Stale utrzymywał ożywione kontakty z Polską, głównie w postaci korespondencji, odwiedzając ją czterokrotnie, z których ostatnia wizyta miała miejsce w 1976 roku. W czasie tych wizyt wygłaszał różnego rodzaju odczyty. Na przykład w 1967 roku przedstawił wykład pt. „Alibi statku kosmicznego”, w którym wykazał, z wykorzystaniem własnych obliczeń, że meteoryt tunguski nie mógł być statkiem kosmicznym ani z Wenus, ani z Marsa.

Jego wkład w rozwój wiedzy o kosmonautyce jest nie do przecenienia; był autorem teorii lotów rakiet wielostopniowych oraz opracował zasady przelotów przez atmosferę. Jego zaawansowane obliczenia trajektorii międzyplanetarnych, przeprowadzone w czasach przed powstaniem jakiegokolwiek satelity, przyczyniły się do rozwoju tej dziedziny nauki, a różnice pomiędzy jego modelami a rzeczywistymi orbitami były mniejsze niż 1%.

Oprócz tego, kilkanaście z jego prac naukowych i popularyzatorskich doczekało się ponad 80 wydań na całym świecie, a także tłumaczeń na ponad 30 języków w niemal 40 państwach. O sukcesach wydawniczych swojego ojca wspominała jego córka Elwira Berman-Sternfeld podczas V Sieradzkiej Konferencji Kosmicznej w październiku 2014.

Uznanie dla jego osiągnięć przyszło późno. W 1965 roku odbyła się uroczyście zorganizowana impreza w Akademii Nauk ZSRR z okazji 60-lecia jego urodzin, na której otrzymał gorące gratulacje. W tym samym roku został również odznaczony tytułem zasłużonego działacza Nauki i Techniki RFSRR, co wiązało się z emeryturą państwową, oraz rzadko przyznawanym tytułem doktora honoris causa nauk fizyko-matematycznych Akademii Nauk ZSRR.

Wśród jego osiągnięć akademickich znalazły się także tytuły doktora honoris causa Uniwersytetu w Nancy oraz Narodowego Instytutu Politechnicznego Lotaryngii. Zyskał godność Członka Honorowego Akademii i Towarzystwa Nauk Lotaryngii, a także nowe, większe mieszkanie, które stało się przestrzenią dla jego nieustannej pracy. Całą jedną ze ścian zdominował ogromny regał, który wypełnił własnymi obliczeniami i notatkami.

Kontakty z Polską

W przestrzeni mieszkalnej, która była miejscem spotkań licznych gości z Polski, można było dostrzec wiele interesujących elementów wystroju. Na ścianach wisiał herb Sieradza, a jednym z wyeksponowanych dzieł był olejny obraz przedstawiający rynek sieradzki, stworzony przez Zdzisława Pągowskiego. Obok znajdował się medal upamiętniający 150-lecie przemysłowej Łodzi oraz inne regionalne pamiątki, które były przesyłane lub przywożone z Polski.

W 1963 roku Ary Sternfeld otrzymał tytuł Honorowego Obywatela Sieradza, co stanowiło wyróżnienie dla jego osoby oraz zaangażowania w życie lokalnej społeczności. Z kolei w 1976 roku, razem z żoną Ilzą, został Honorowym Członkiem Towarzystwa Przyjaciół Sieradza oraz Członkiem Towarzystwa Przyjaciół Łodzi. Jego związek z Polską był widowiskowy, pomimo długiego pobytu za granicą. Ary oraz jego druga żona, Ilza, która pochodziła z Zduńskiej Woli i której losy splotły się z Arym w Moskwie, doskonale posługiwali się językiem polskim.

Co więcej, Ary Sternfeld miał talent do pisania. Potrafił redagować listy w poprawnej polszczyźnie, w tym także te pisane odręcznie. Jego wkład w polską kulturę był znaczący, a wiele artykułów, które tworzył, publikowane były w prasie fachowej oraz popularnonaukowej, często bez tłumaczeń na inne języki. Jego twórczość na stałe wpisała się w historię polskich czasopism.

Warto dodać, że szwagrem Arego Sternfelda był Michał Kalecki, znany ekonomista, pochodzący z Łodzi, którego dokonania również miały duże znaczenie w polskiej nauce i świadczyły o wpływowej rodzinie, do której należy Ary Sternfeld.

Upamiętnienie

Aktualnie w Łodzi, mieście, gdzie Ari Sternfeld spędził swoje młodzieńcze lata oraz rozwijał karierę naukową, Planetarium i Obserwatorium Astronomiczne nosi jego imię od 2002 roku. W tym niezwykłym miejscu można znaleźć szereg pamiątek związanych z jego działalnością, które przekazał jego biograf i bliski przyjaciel, Mirosław Zbigniew Wojalski.

Dodatkowo, na budynku, który znajduje się na skrzyżowaniu ulic Wólczańskiej oraz S. Więckowskiego, gdzie powstawała jego znana publikacja „Wstęp do kosmonautyki”, umieszczono pamiątkową tablicę.

Warto zauważyć, że miasto Łódź, a także Sieradz, mogą poszczycić się ulicami nazwanymi na cześć Arego Sternfelda, który pozostawił trwały ślad w polskiej nauce.

Najważniejsze prace

Ary Sternfeld, znany jako jeden z pionierów kosmonautyki, ma na swoim koncie szereg znaczących publikacji w tej dziedzinie. Poniżej przedstawione najważniejsze prace, które uwieczniają jego wkład w rozwój wiedzy o kosmosie.

• „Initiation a la cosmonautique” (Wstęp do kosmonautyki) – maszynopis, za który Sternfeld otrzymał nagrodę Francuskiego Towarzystwa Astronautycznego im. R. Esnault-Peltrie i A. L. Hirscha w 1934 roku. Okładka tej pracy została zaprojektowana przez Karola Hillera, łódzkiego grafika z okresu przedwojennego, zaprzyjaźnionego z rodziną Sternfeldów, a jej frontyspis umieszczono w pierwszym wydaniu,
• „Wwiedieniie w kosmonawtiku” (Wstęp do kosmonautyki) – publikacja ukazała się wyłącznie w języku rosyjskim, dwukrotnie wydana, w 1937 i 1974 roku,
• „Lot w przestworza świata”,
• „Loty międzyplanetarne”,
• „Sztuczne satelity Ziemi”,
• „Od sztucznych satelitów do lotów międzyplanetarnych” – wszystkie wymienione prace były dostępne w językach obcych,
• Sztuczny księżyc, wydanie PWN, Warszawa 1957,
• „Śladami kosmonautycznych koncepcji z lat 1929-36”, PWN, Szczecin 1967 – przedmowa napisana przez Arego Sternfelda, autorstwa Jana Gadomskiego; ta publikacja została wydana wyłącznie w języku polskim,
• „Paradoksy kosmonautyki”, LSW, Warszawa 1987, ISBN 83-205-3820-3.

W sumie na przestrzeni lat ukazało się 85 wydań książek stworzonych przez Arego Sternfelda, które były dostępne w 36 językach.

---

Oceń: Ary Sternfeld

---