Jan Dymitr Solikowski

Duchowieństwo i religia

Jan Dymitr Solikowski, znany również pod nazwiskiem Solicovius lub Sulicovius, to postać o znaczącej roli w historii Polski, urodzona w Sieradzu w 1539 roku. Zmarł 27 czerwca 1603 roku we Lwowie.

Pełnił szereg ważnych funkcji, w tym był arcybiskupem lwowskim w latach 1583–1603, a także sekretarzem królewskim oraz legatem papieża Klemensa VIII. Jego kariera związana była z polityką i religią, gdzie pełnił rolę sekretarza Stefana Batorego.

Na dodatek, Solikowski miał wpływ na literaturę jako pisarz polityczny, poeta oraz publicysta. Jego prace często odnosiły się do kwestii religijnych, gdzie działał jako polemista, a także był kanonikiem w trzech różnych miejscach: włocławskim, sandomierskim i łęczyckim.

Życiorys

Jan Dymitr Solikowski przyszedł na świat najprawdopodobniej w 1539 roku w Sieradzu, w rodzinie protestanckiej. Był synem dziedzicznego burmistrza sieradzkiego, Jana Solikowskiego oraz Zuzanny Fischer. W latach 1556–1559 odbył studia na Akademii Krakowskiej, a następnie przez rok, od lipca 1559 do kwietnia 1560, kształcił się w Wittenberdze pod okiem Filipa Melanchtona.

Po powrocie do Polski, przebywał na dworze Jana Krzysztoporskiego. W roku 1560 (lub 1562) rozpoczął pracę w kancelarii prymasa Jakuba Uchańskiego. W 1561 zdobył bakalauerat, a rok później, w 1562, uzyskał magisterium nauk wyzwolonych oraz filozofii. W tym samym roku przyjął też święcenia kapłańskie. W roku 1564 został mianowany sekretarzem królewskim Zygmunta II Augusta.

Pod kierunkiem kanclerza wielkiego koronnego, Walentego Dembińskiego, uczestniczył w licznych misjach i poselstwach dyplomatycznych. Wraz z biskupem koadiutorem warmińskim, Marcinem Kromerem, reprezentował interesy Rzeczypospolitej podczas zawierania pokoju w Szczecinie w 1570 roku. W owym czasie, w czasach walk o Dominium Maris Baltici, Solikowski był jednym z najwybitniejszych znawców spraw morskich.

28 marca 1583 roku został mianowany arcybiskupem lwowskim. W 1587 roku był aktywnym członkiem konfederacji rzeszowskiej, a dwa lata później, w 1589, sygnował ratyfikację traktatu bytomsko-będzińskiego na sejmie pacyfikacyjnym. W 1593 roku zwołał do Lwowa synod archidiecezjalny, który skupił się na wprowadzaniu postanowień Soboru Trydenckiego. Brał także udział w przygotowaniach dotyczących zawarcia unii brzeskiej, a na synodzie w Brześciu Litewskim przewodniczył obradom, podczas których formalnie przeprowadzono unię z Kościołem prawosławnym.

Jan Dymitr Solikowski zyskał sobie bardzo pozytywną opinię wśród współczesnych. Był osobą szanowaną przez królów, czczoną przez rodaków oraz podziwianą przez uczonych. Od najmłodszych lat aż do starości zajmował się pracą dla religii i ojczyzny.

Twórczość

Ważniejsze dzieła

W dorobku Jana Dymitra Solikowskiego znajduje się wiele znaczących dzieł literackich, które miały wpływ na polską kulturę i myśl polityczną. Do najważniejszych z nich należą:

  • Poemata, Kraków 1562,
  • Hamaxa sive religionis et reipublicae currus, powst. 1562 (z okazji ingresu J. Uchańskiego na arcybiskupstwo gnieźnieńskie), wyd. Kraków 1564, drukarnia Łazarz Andrysowic,
  • Querimonia calamitosi ducatus Lituaniae, brak miejsca wydania (1564?),
  • Apocalipsis, powst. 1564, wyd. około 1580 bezimiennie, znana jako Facies perturbatae et afflictae Reipublicae; wydania następne: (mylnie pod nazwiskiem S. Orzechowskiego) pt. Apocalipsis lub Idea Apocaliptica; Kraków 1626; Lwów 1630; Kraków 1660; Warszawa 1696; przedr. J. Daneykowicz Ostrowski Swada polska i łacińska, t. 2: Suada Latina, Lublin 1747; Warszawa 1763; przekł. polski: Z. A. Włyński pt. Sen na jawie albo widowisko, Kraków 1767; wydania następne: Warszawa 1779; brak miejsca roku wydania; w: Dzieła w niektórych przedmiotach pisane S. Orzechowskiego. Tłumaczenie z łacińskiego na język ojczysty przez Z. A. Nałęcz-Włyńskiego, t. 2, Wrocław 1826; Warta 1882, nr 418 nn.; wiadomości o rękopisach: zob. Estreicher XXIX, 27; przeróbka polska wierszem: Piotr Grzegorzkowic Wizerunek utrapionej Rzeczypospolitej i Naprawa, Dobromil 1612; wydania następne: Dobromil 1613; Dobromil 1616; pt. Obraz utrapionej Rzeczypospolitej, Kraków 1628 (edycja wątpliwa); pt. Utrapionej Rzeczypospolitej wizerunek, brak miejsca wydania 1629; przeróbka łacińska: pt. Monitor somnians seu somnium praesentem Reipublicae Polonae statum rferens, brak miejsca wydania 1770 (zob. Mons Reipublicae Polonae – dzieło zainspirowane utworem),
  • Prussia Regi optimo maximo patri Patriae foelicitatem, brak miejsca wydania 1566; wydania następne: Ryga 1599, Kraków 1602,
  • Verus Martini Lutheri triumphus, powst. około 1568, wyd. Kraków 1604, drukarnia A. Piotrkowczyk,
  • Colloquium cum Krowicki 1569 (niewydano), rękopis: Biblioteka Jagiellońska nr 1140,
  • Lukrecja rzymska i chrześcijańska, brak miejsca wydania (ok. 1570); fragmenty przedr.: M. Wiszniewski Historia literatury polskiej, t. 8, Kraków 1851, s. 119; całość wyd. krytycznie J. Krzyżanowski, Warszawa 1936, Biblioteka Zapomnianych Poetów i Prozaików Polskich XVI-XVIII w., seria 2, zeszyt 4; fragmenty przedr.: W. Tomkiewicz „Pisarze polskiego Odrodzenia o sztuce”, Wrocław 1955, Teksty Źródłowe do Dziejów Teorii Sztuki, t. 4, s. 217; unikat: Biblioteka Uniwersytetu Warszawskiego, sygn: 3, 17, 28, 37,
  • Mowa na zjazd warszawski 1573, streszczenie w jęz. łacińskim podał Ś. Orzelski Interregni Poloniae libri VIII; streszczenie w jęz. polskim podał J. U. Niemcewicz Zbiór pamiętników historycznych o dawnej Polszcze, t. 1, Warszawa 1822, s. 116 nn.; także wyd. 2 Lipsk 1838; całość wyd. z rękopisu w jęz. polskim: M. Wiszniewski Historia literatury polskiej, t. 9, Kraków 1857, s. 434,
  • Rozmowa kruszwicka de nobilissimo septentrionis regno tempore interregni post mortem Sigismundi Augusti regis X Februarii (1573) w Kruszwicy, wyd. J. Czubek Pisma polityczne z czasów pierwszego bezkrólewia, Kraków 1906,
  • In funere Sigismundi Augusti… oratio, Kraków 1574, drukarnia M. Szarffenberger; przedr. przy: M. Kromer Polonia sive de origine et rebus gestis Polonorum libri XXX, Kolonia 1589, s. 701–720; M. Junius Orationes ex historicis, partes III, Argentorati 1598; H. Kirchner Superioris aevi, imperatorum, regum, electorum, ducum… curricula…, Marpurgi (1619), s. 160–211,
  • Urania sive coelestis electio, Kraków 1574, drukarnia M. Szarffenberger,
  • Rozsądek o warszawskich sprawach na elekcyjej przeszłej do koronacyjej należący, Kraków (ok. 1574), drukarnia M. Siebeneicher, przedr.: J. Czubek Pisma polityczne z czasów pierwszego bezkrólewia, Kraków 1906 (Ś. Orzelski nazwał utwór ten Klinami i przypisał jego autorstwo mylnie S. Karnkowskiemu; J. Szujski uważał pismo to za broszurę Karnkowskiego i Solikowskiego; wyłączne autorstwo tego ostatniego stwierdził J. Czubek),
  • Rozmowa Gąski z św. Bartłomiejem, powst. 1574, wyd.: J. Czubek Pisma polityczne z czasów pierwszego bezkrólewia, Kraków 1906,
  • Komornik z burmistrzem, powst. 1574, wyd.: J. Czubek Pisma polityczne z czasów pierwszego bezkrólewia, Kraków 1906 (utwór przypisywany przez M. Wiszniewskiego mylnie M. Stryjkowskiemu),
  • Probi et Galliae ac Poloniae amantis viri ad Gallos et Sarmatas oratio. Accesit… vaticinium de liliorum et aquilae septemtrionalis coniunctione, Bazylea 1575; przedr. przy: M. Kromer Polonia sive de origine et rebus gestis Polonorum libri XXX, Kolonia 1589, s. 726; J. Czubek Pisma polityczne z czasów pierwszego bezkrólewia, Kraków 1906 (bez Vaticiunium); przekł. francuski: pt. Discours d’ un Polonais catholique sur la fuite de Henri III de Valois hors du Royaume de Pologne, Paryż 1574, drukarnia A. le Coq,
  • Mowa do papieża Sykstusa V z roku 1586, wyd. T. Wierzbowski Materiały do dziejów piśmiennictwa polskiego, t. 1, Warszawa 1900,
  • Ad Livones… paterna et amica paraenesis, Zamość 1600, drukarnia Akademicka; przekł. polski zapewne J. D. Solikowskiego pt. Do obywatelów Inflantckich… ojcowskie i życzliwe napomnienie, Lwów 1600, drukarnia P. Żelazo,
  • Christianorum fastorum disticha, Kraków 1602, drukarnia J. Siebeneicher,
  • Adiunctum Testamentii… cum paraphrasi Mathiae Sisinii, Kraków 1603, drukarnia J. Siebeneicher; wyd. następne: przy Commentarius brevis…; wyd. S. Krzysztanowic Polonia seu brevis descriptio statuum Regni Poloniae… Cui… adjuncta testamentorum duorum magnorum w Polonia virorum jeden Archiepiskopa Leopoliensis, Moguncja 1606,
  • Commentarius brevis rerum polonicarum a morte Sigismundi Augusti…, Gdańsk 1647, drukarnia J. Förster; przedr. C. T. L. Sorniz Scriptores rerum polonicarum…, t. 1, Amsterdam 1698; przekł. polski: W. Syrokomla „Krótki pamiętnik rzeczy polskich od zgonu Zygmunta Augusta… do roku 1590”, Petersburg 1854, Dziejopisowie Krajowi nr 3.

Jak zauważył J. Czubek, w latach 1572–1575 Solikowski opublikował około 19 pism politycznych, z czego autorstwo niektórych z nich nie jest do końca potwierdzone. Warto zwrócić uwagę na dodatkowe materiały wymienione powyżej oraz inne zbiory, jak np. Pisma polityczne z czasów pierwszego bezkrólewia wykonane przez J. Czubka, Kraków 1906. Liczne publikacje potwierdzają, że Solikowski był także autorem wierszy, które pojawiały się przy dziełach współczesnych mu pisarzy, takich jak J. Mączyński czy S. Orzechowski.

Listy i materiały

W twórczości Jana Dymitra Solikowskiego odnajdujemy również istotne listy oraz materiały, w tym:

  • Do M. Kromera, dat. 27 listopada 1577, rękopis: Biblioteka Czartoryskich nr 1617,
  • Do P. Kostki, dat. w Wilnie 10 czerwca 1579, ogł. T. Glemma „Piotr Kostka. Lata młodzieńcze i działalność polityczna. 1532-1595”, Toruń 1959, Rocznik Towarzystwa Naukowego w Toruniu, t. 61 (1956), zeszyt 2,
  • Listy z lat 1581–1584 do i od A. Bolognettiego, do I. A. Caligariego, wyd. E. Kuntze, C. Nanke Monumenta Poloniae Vaticana, t. 5 (1932/1933); E. Kuntze Monumenta Poloniae Vaticana, t. 7 (1939/1948-1950),
  • Do M. Kromera, dat. w Rydze 1 kwietnia 1582, rękopis: Biblioteka Czartoryskich nr 403; wiadomość podaje: H. Barycz „Dwie syntezy dziejów narodowych przed sądem potomności”, Pamiętnik Literacki, rocznik 43 (1952), s. 231–232,
  • Do papieża, nuncjusza (Possewina?) i Sekretariatu Stanu z lat 1582–1590; rękopisy: Archiwum Watykańskie (wiadomość podaje: P. Savio „De actis Nuntiaturae Poloniae quae partem Archivi Secretariatus Status constituunt”, Watykan 1947, Studia Teologiczne XIII, s. 105–106, 120.),
  • Do J. Zamoyskiego, dat. we Lwowie 15 kwietnia 1585, wyd. K. Lepszy, Archiwum Jana Zamoyskiego, t. 4, Kraków 1948,
  • Listy w rękopisach: Biblioteka Krasińskich nr 205 (zniszczone); Biblioteka Jagiellońska, nr: 37, 41, 56,
  • Od S. Hozjusza, dat. 15 lipca 1570, rękopis: Biblioteka Gimnazjum Brunsbergensis nr 77 (epistolae variae S. Hosii); odpis w zbiorach Zakładu Dokumentacji I. H. PAN; wiadomość podaje: H. Barycz „Dokumenty i fakty z dziejów reformacji. II. Nowe szczegóły do działalności J. Mączyńskiego”, Reformacja w Polsce 1953/1955 (wyd. 1956), s. 223, przypis 11.,
  • Od S. Reszki z czerwca (?) 1592, wyd. w: S. Reszka Epistolarum liber unus, Neapol 1594,
  • Od S. Karnkowskiego, dat. w Łowiczu 8 listopada 1599, wyd.: W. A. Maciejowski Piśmiennictwo polskie, t. 3 dod., Warszawa 1852, s. 220–221,
  • Dokumenty różne (m.in. pokwitowania pieniężne – 1 w podobiźnie; 2 z podobizną podpisu) i pisma urzędowe z lat 1567–1986; wyd. T. Wierzbowski Materiały do dziejów piśmiennictwa polskiego, t. 1, Warszawa 1900,
  • Dokument ustanowienia bractwa Św. Anny przy kościele klasztornym augustianów w Pilźnie z roku 1586 lub 1596, rękopis: Ossolineum, dokument nr 362,
  • Przywilej dla lwowskiego bractwa malarzy katolickich, dat. we Lwowie 21 stycznia 1596, ogł. T. Mańkowski „Lwowski cech malarzy w XVI i XVII wieku”, Lwów 1936, Biblioteka Lwowska XXXVI; przekł. polski: J. Piotrowski „Przywileje z XVI w. dla bractwa i cechu malarzy katolickich we Lwowie”, Lamus (Lwów) 1910, zeszyt 2, s. 261–263 – Potwierdzenie Zygmunta III, dat. w Warszawie 10 stycznia 1597, ogł. T. Mańkowski „Lwowski cech malarzy w XVI i XVII wieku”, Lwów 1936, Biblioteka Lwowska XXXVI, s. 97–98; przekł. polski: J. Piotrowski „Przywileje z XVI w. dla bractwa i cechu malarzy katolickich we Lwowie”, Lamus (Lwów) 1910, zeszyt 2, s. 266,
  • Przywilej dla lwowskiego bractwa malarzy katolickich, dat. we Lwowie 10 lipca 1596, ogł. E. Rastawiecki Słownik malarzów polskich, t. 2, Warszawa 1851, s. 297–302; przedr. T. Mańkowski „Lwowski cech malarzy w XVI i XVII wieku”, Lwów 1936, Biblioteka Lwowska XXXVI, s. 94–97; przekł. polski: J. Piotrowski „Przywileje z XVI w. dla bractwa i cechu malarzy katolickich we Lwowie”, Lamus (Lwów) 1910, zeszyt 2, s. 263–265 – Potwierdzenie Zygmunta III, dat. w Warszawie 20 marca 1597, ogł. T. Mańkowski „Lwowski cech malarzy w XVI i XVII wieku”, Lwów 1936, Biblioteka Lwowska XXXVI, s. 103–104; przekł. polski: J. Piotrowski „Przywileje z XVI w. dla bractwa i cechu malarzy katolickich we Lwowie”, Lamus (Lwów) 1910, zeszyt 2, s. 269; (zob. także: Adiunctum Testamentii… cum paraphrasi Mathiae Sisinii, Kraków 1603).

Różnorodne materiały źródłowe dotyczące jego twórczości oraz epistolografii, przedstawiają życie i działalność Solikowskiego, jak podają historycy, w tym W. Nehring w swoich badaniach nad polskimi historykami XVI wieku.

Utwory o autorstwie niepewnym

W twórczości Jana Dymitra Solikowskiego występują również utwory, których autorstwo budzi kontrowersje. Do takich należą:

  • Ziemianin albo rozmowa ojca z synem o sprawie Polski, Kraków 1565 (drukarnia Łazarz Andrysowic, wyd. bezimienne); wydania następne: wyd. Ż. Pauli, Kraków 1859 (mylnie jako utwór S. Orzechowskiego, wraz z jego Policją Królestwa Polskiego); wydanie krytyczne H. Gaertner pt. „Pseudo-Orzechowskiego Ziemianin”, Lublin 1922, Biblioteka Uniwersytetu Lubelskiego Wydział Humanistyczny nr 3 (według H. Gaertnera autorem jest najprawdopodobniej J. D. Solikowski; przeczy temu A. Brückner),
  • Mowa łacińska, wygłoszona przez posłów ferarskich na sejmie elekcyjnym, zalecająca do tronu polskiego księcia Alfonsa II (powst. około 1575); ogł. Ś. Orzelski Interregni Poloniae libri VIII; przedr. W. Nehring O historykach polskich szesnastego wieku Cz. III. O życiu i pismach J. D. Solikowskiego, dod., Poznań 1860 (według J. Czubka nie jest ona utworem Solikowskiego),
  • Votum szlachcica polskiego… o założeniu skarbu Rzeczypospolitej i o obronie krajów ruskich… napisane… roku 1589, Kraków 1596; przedr.: K. J. Turowski, Kraków 1859, Biblioteka Polska, zeszyt 11-13; J. Górski, E. Lipiński „Merkantylistyczna myśl ekonomiczna w Polsce XVI i XVII wieku. Wybór pism”, Warszawa 1958, Historia Polskiej Myśli Społeczno-Ekonomicznej, s. 85–109 (broszura podpisana krypt. J. S. S. K. jest najprawdopodobniej utworem J. D. Solikowskiego; jej autorstwo przypisywano bezpodstawnie S. F. Klonowicowi lub Janowi Sienińskiemu, kasztelanowi sandomierskiemu).

Te niepewności w autorstwie utworów podkreślają złożoność i różnorodność twórczości Solikowskiego, która jest przedmiotem badań i analiz historyków literatury.

Przypisy

  1. Sadok Barącz, Pamiątki jazłowieckie, Lwów, 1862 r., s. 50. [dostęp 28.02.2017 r.]
  2. Akta grodzkie i ziemskie z czasów Rzeczypospolitej Polskiej z archiwum tak zwanego bernardyńskiego we Lwowie, Wyd. Galicyjskiego Wydziału Krajowego, T. 20, Lauda wiszeńskie 1572-1648 r., Lwów 1909 r., s. 76.
  3. Codex diplomaticus Regni Poloniae et Magni Ducatus Lituaniae, wydał Maciej Dogiel, t. I, Wilno 1758 r., s. 237.
  4. Piotr Nitecki: Biskupi Kościoła w Polsce, Warszawa: Osrodek Dokumentacji i Studiów Społecznych, 1992 r., s. 192. ISBN 83-7012-050-4.
  5. Leszek Kieniewicz, Sekretariat Stefana Batorego. Zbiorowość i kariery sekretarzy królewskich, w: Studia staropolskie, t. IV, Warszawa 1986 r., s. 66.

Oceń: Jan Dymitr Solikowski

★★★★★
Średnia ocena:4.78 Liczba ocen:9