Cyprian Bazylik

---

Życiorys

Cyprian Bazylik był osobą pochodzącą z Sieradza, gdzie spędził część swojego życia jako mieszczanin. W okresie zimowym roku 1550/1551 podjął naukę w Akademii Krakowskiej, co było znaczącym krokiem w jego edukacji. Wyraźnie przejawiał zainteresowanie kalwinizmem, co wpłynęło na jego twórczość literacką i muzyczną. Dzięki poparciu znanego polityka, Mikołaja Radziwiłła Czarnego, uzyskał posadę w kancelarii Zygmunta Augusta, co pozwoliło mu na dalszy rozwój kariery.

W 1557 roku miał okazję zapoznać się z Jakubem Heraklidesem Basilicusem, który wspierał go w dążeniu do nobilitacji, co zakończyło się nadaniem mu tytułu poeta laureatus oraz herbem swojego protektora. Rok później, w 1558, Bazylik udał się na Litwę, gdzie zyskał status muzyka i rymotwórcy na dworze Mikołaja Radziwiłła Czarnego, obok już tam przebywającego Wacława z Szamotuł.

W 1569 roku pełnił funkcję sekretarza wojewody sieradzkiego Olbrachta Łaskiego, a niebawem później ożenił się z Agnieszką Lern, córką mieszczanina krakowskiego o imieniu Stanisław. W swojej karierze inwestował również w kalwińskie wydawnictwa jako kancelista, drukarz oraz tłumacz. W latach 1569-1570 posiadał drukarnię poradziwiłłowską z siedzibą w Brześciu.

Dodatkowo, był aktywny jako wójt w Mielniku oraz w przyległej wsi Orłowo. W dniu 25 listopada 1576 roku, dzięki Stefana Batorymu, otrzymał w użytkowanie 7 łanów (około 115 ha) w królewskiej wsi Moszczona, a także dożywotnie zabezpieczenie wójtostwa. Z kolei 20 lutego 1591 roku, z niejasnych przyczyn, zrzekł się prawa do wcześniej zdobytych posiadłości na rzecz Stanisława Kuczkowskiego.

Twórczość muzyczna

Zachowało się kilkanaście utworów muzycznych, w tym pieśni i psalmy polskie, które są przeznaczone na chór występujący a cappella. Warto zaznaczyć, że jeśli nie podano inaczej, wszystkie te kompozycje są czterogłosowe.

Do pieśni, które pochodzą z kancjonału zamojskiego z około 1558 roku, należą:

• Pieśń o niebezpieczeństwie żywota człowieczego (słowa Jakuba Lubelczyka),
• Dobrotliwość Pańska (słowa Jakuba Lubelczyka),
• Pieśń nowa krześcijańska (słowa Jakuba Lubelczyka),
• Pieśń nowa, w której jest dziękowanie (słowa prawdopodobnie autorstwa Zofii Oleśnickiej),
• Nabożna piosnka (słowa Andrzeja Trzecieskiego),
• Oratio Dominica (Ojcze nasz, tłumaczenie Andrzeja Trzecieskiego),
• Piosnka bardzo piękna o Narodzeniu Pańskim (3-gł.).

W innych źródłach można znaleźć:

• Pieśń z Ewanjelijej wyjęta (słowa Jakuba Lubelczyka).

Jeśli chodzi o psalmy, wszystkie są czterogłosowe i zostały pierwotnie wydane u Łazarza Andrysowicza (druk niestety zaginął) oraz ponownie u Mateusza Siebeneichera, zachowały się one również w kancjonale zamojskim. Do nich zaliczają się:

• Psalm 36 (przekład Jakuba Lubelczyka),
• Psalm 70 (przekład S.K. – Sebastian Klonowic? S. Kleryka?),
• Psalm 79 (przekład Jakuba Lubelczyka),
• Psalm 127 (128) (przekład Jakuba Lubelczyka),
• Psalm 129 (130) (przekład nieznanego autora).

Oprócz tego, Cyprian Bazylik jest również autorem zachowanych hymnów 1-głosowych, które znajdują się w kancjonale brzeskim.

Najważniejsze pieśni Cypriana Bazylika zostały zarejestrowane przez kilka polskich zespołów specjalizujących się w muzyce dawnej:

• Bornus Consort pod dyrekcją Marcina Bornusa-Szczycińskiego, w wersji a cappella, nagranie obejmujące 10 pieśni,
• Ars Nova wraz z Subtilior Ensemble oraz chórem Cantilena Sieradz, pod batutą Jacka Urbaniaka, oferując wersję wokalno-instrumentalną, w której znalazły się 4 prawykonania oraz 15 pieśni,
• Ensemble JERYCHO, pod przewodnictwem Bartosza Izbickiego, prezentujące wydanie „Cyprian Bazylik. Opera Omnia”.

Twórczość literacka

Cyprian Bazylik był ważną postacią związana z reformacją, a jego pieśni stanowią doskonały przykład religijnej twórczości w języku polskim, charakterystycznej dla XVI wieku. Jego teksty poetyckie cieszą się wysoką oceną, a w jego dorobku znajdują się liczne poezje okolicznościowe. Bazylik jest również autorem przekładu czterech z pięciu ksiąg łacińskiego dzieła autorstwa Andrzeja Frycza Modrzewskiego pt. „De Republica emendanda”. W wersji polskiej opus to przyjął tytuł „O poprawie Rzeczypospolitej”, obejmujący tematy obyczajów, ustawodawstwa, wojny i edukacji; dzieło zostało wydane w Łosku w 1577 roku. Należy zaznaczyć, że jedyną księgą, której nie przetłumaczył, jest „De Ecclesia” – O Kościele. Jako pisarz charakteryzował się doskonałą znajomością języka polskiego.

Ważniejsze utwory

• Krótkie wypisanie sprawy przy śmierci i pogrzebie Oświeconej Księżnej Pani Halżbiety z Szydłowca Radziwiłłowej, wojewodziny wileńskiej, roku 1562, Brześć 1562, drukarnia S. Murmelius,
• Cyprian Bazylik do tegoż (tj. Odmieńca), wiersz w: Proteus albo Odmieniec, Brześć 1564,
• Wiersz na cześć Radziwiłłów w: T. Falconius Sprawy i słowa Jezusa Krystusa, Brześć 1566,
• Wiersz do księcia M. Radziwiłła w: T. Falconius Wtore księgi Łukasza świętego, Brześć 1566,
• Napis na grobie zacnego szlachcica Pawła Secygniowskiego, Brześć Litewski 1570,
• O zacności herbu Warnia, a o wielkiej dzielności ludzi rycerskich w domu panów Gnoińskich… historia, Kraków 1600.

Ważniejsze przekłady

• Historia o srogim prześladowaniu Kościoła Bożego… Przydatna jest k temu historia o postanowieniu i potem rozproszeniu kościołów cudzoziemskich w Londynie, nad którymi był prawdziwym a krześciańskim biskupem on świętej pamięci mąż Jan Łaski, Brześć 1567 (przeróbka dzieła Jana Crespina Actiones et monimenta martyrum, franc. wydanie 1554),
• M. Barletius Historia o żywocie i zacnych sprawach Jerzego Kastryota, którego pospolicie Szkanderbegiem zową, Brześć 1569, drukarnia C. Bazylik,
• Nicolaus Olahus Historia spraw Atyle, króla węgierskiego, z łacińskiego języka na polski przełożona, Kraków 1574, drukarnia M. Wirzbięta,
• A. Frycz Modrzewski O poprawie Rzeczypospolitej księgi czwore, Łosk 1577, drukarnia J. Karcan.

Listy i materiały

• List do Albrechta Pruskiego (Wilno, 29 listopada 1560),
• Litterae nobilitationis Cypriani Siradiensis per Heraclidem Jacobum Basilicum, Sami princepem, marchionem Pari, datae ac per Sigismundum Augustum confirmatae (obóz nad Muszą, 1 września 1557),
• Cypriano Basilico septem lanei in villa Msczona ad vitam dantur (Toruń, 25 listopada 1576),
• Conservatio ad vitae extrema tempora in advocatia Mielnicensi Cypriani Bazyliczi (Warszawa, 1 listopada 1582),
• Cessio advocatiae Mielnicensis et certi agri in villa Moszczana Stanislao Kuczkowski per Basilik (Warszawa, 20 lutego 1591).

Utwory o autorstwie niepewnym

• Proteus abo Odmieniec, Brześć 1564,
• Postępek prawa czartowskiego, Brześć 1570, drukarnia C. Bazylik,
• Pieśń ze 31 kap. Przypowieści Salomonowych o pobożnej a cnotliwej niewieście, Nieśwież 1564, drukarnia Daniel z Łęczycy,
• Commoda Henrici… (ogłoszone w: J. Czubek Pisma polityczne z czasów pierwszego bezkrólewia, Kraków 1906).

Literatura uzupełniająca

W literaturze dotyczącej Cypriana Bazylika widnieje wiele cennych informacji. Jednym z podstawowych źródeł jest tekst autorstwa Stanisława Kota, który został opublikowany w Polskim Słowniku Biograficznym. Publikacja ta ujrzała światło dzienne w 1935 roku w Krakowie, za pośrednictwem Polskiej Akademii Umiejętności oraz Księgarni Gebethnera i Wolffa, a szczególnie ważne są strona 374–375.

Warto również zwrócić uwagę na reprint tej publikacji, który ukazał się w 1989 roku i jest dostępny w Zakładzie Narodowym im. Ossolińskich w Krakowie. Publikacja ta ma numer ISBN 83-04-03484-0.

---

Oceń: Cyprian Bazylik

---